Dames en heren, "We zijn in oorlog". Zijn blik is strak op de onze gericht, zijn gezicht verduisterd door de ernst van het moment. Een paar miljoen van ons hoorden het live, uitgenodigd om de volledige omvang van de wereldwijde inzet te vatten met deze enkele zelf-openbarende zin. Maar door deze woorden uit te spreken over de Covid-19 pandemie heeft president Macron van Frankrijk, ondanks zijn eigen toedoen, een levendige polemiek ontketend. Zijn tegenstanders konden niet wachten om te antwoorden dat dit niet is waar het in een oorlog om gaat. Anderen volgden dit voorbeeld om het verschil duidelijk te maken: "Wij zijn niet in oorlog, wij zijn in een strijd verwikkeld", een nuance! Tegen het kwaad dat onze samenlevingen treft, zeker, maar "het is niet naties tegen naties, of soldaten tegen soldaten". "Het is een test van onze menselijkheid. Het brengt het slechtste en het beste in mensen naar boven," zei de Duitse president Frank-Walter Steinmeier. Deze tegentoespraak had de intelligentie, zo niet de brutaliteit, om te onderstrepen dat solidariteit in tijden van crisis niet langer een mogelijkheid, maar een verplichting is.
Onbewogen door de kracht van de goede gevoelens, vonden de meer sceptische onder ons deze formulering van urgentie onder de noemer van een zogenaamde universele dreiging overdreven, die niettemin velen van ons in perfecte gezondheid liet en de meerderheid van het aantal niet met de onmiddellijke dood bedreigde. Daar moet rekening mee worden gehouden, maar is het genoeg om de andere kant op te kijken?
Op welk punt wordt de bedreiging van anderen ons eigen belang?
Op 10 december vorig jaar vierde de wereld, zoals elk jaar, de Internationale Dag van de Mensenrechten. Deze datum is de verjaardag van de aanvaarding van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van 1948 door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. "Een oprichtingsdocument waarin de onvervreemdbare rechten van ieder individu als mens worden afgekondigd, zonder onderscheid te maken op grond van ras, huidskleur, geslacht, taal, godsdienst, mening, nationale of sociale afkomst, eigendom, geboorte of andere status", zoals de VN aangeeft.
Deze gemeenschappelijke verklaring beoogt in feite als universele waarheid vast te stellen dat fundamentele rechten en vrijheden inherent zijn aan alle mensen, die onveranderlijk vrij en gelijk in waardigheid en rechten worden geboren. Er is echter wel een schaduwzijde: veel waarnemers zijn van mening dat de naleving van deze universele regels in verschillende afgelegen regio's van de wereld achteruitgaat. En deze omstandigheden zouden ver van de realiteit in de rijke en geïndustrialiseerde landen verwijderd blijven, ware het niet dat klokkenluiders oproepen tot meer sociale rechtvaardigheid en gelijkheid.
Het thema van de Dag van de Mensenrechten van 2020, stond dit jaar in het teken van het uitbreken van de COVID-19-pandemie. De organisatoren wilden de nadruk leggen op "de noodzaak om beter op te bouwen en ervoor te zorgen dat de mensenrechten centraal staan bij de herstelinspanningen"; het gaat om bescherming, veerkracht, en voegden eraan toe dat de gestelde doelen alleen kunnen worden bereikt door echte en sterke solidariteit, waarbij wordt gestreden tegen ongelijkheid, uitsluiting en discriminatie.
Maar zijn wij in staat de voorwaarden te scheppen voor gelijke kansen voor iedereen? Hoe zit het met het socio-economische aspect?
De mensenrechten staan dan ook centraal in de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling. Terwijl de verschillende VN-missies werken aan het behoud en het herstel van de menselijke waardigheid in de hele wereld, waarop iedereen recht heeft en waar zonder er geen welvaart kan zijn.
Maar is het wel eerlijk genoeg om de pandemie van ongelijkheid vanuit onze huiskamer aan te pakken?
Sommige mensen roepen het luid en duidelijk: er is een nieuw sociaal contract nodig om de socio-economische en culturele rechten van alle volkeren te verdedigen.
Maar op ons niveau, waar beginnen we met de inspanning? Waar kunnen de bedreigingen voor de universele rechten van de mens beginnen? Waar beginnen de mensenrechten, hun gevaren?
Volgens Eleanor Roosevelt, voormalig First Lady van de Verenigde Staten, die in 1958 de VN-Commissie voor de Rechten van de Mens voorzat, "beginnen zij dicht bij huis, op plaatsen zo dichtbij en zo klein dat zij op geen enkele wereldkaart te zien zijn. (...) Als op deze plaatsen rechten geen betekenis hebben, (...) Als ieder mens niet de burgerzin aan de dag legt die nodig is om ervoor te zorgen dat zij in zijn of haar omgeving worden geëerbiedigd, mogen wij geen vooruitgang op wereldschaal verwachten."
Solidariteit moet dus worden gezien in de alledaagse dingen van het leven, die deel kunnen uitmaken van onze gewoonten, zoals 's morgens koffie drinken of 's middags een boterham smeren. Door kleine gebaren die niet erg zichtbaar, maar ongetwijfeld van grote betekenis zijn.
Het is een kwestie van onze bevoegdheid om te beslissen ons geld op de eerste plaats te investeren in commerciële kanalen die uitdragen dat het waardevol is dat ieder mens waardigheid heeft.
Het is een kwestie van evenwicht in de handel.
Vijftig jaar geleden, geconfronteerd met de tragedies van hongersnood en groeiende armoede in de landen van het zuidelijk halfrond, kwam een idee tot stand: "trade not aid", handel in plaats van liefdadigheid. Vervolgens werd een heel netwerk van verenigingen georganiseerd, die niet langer alleen de symptomen van armoede wilden bestrijden, maar ook voorrang wilden geven aan acties om de belangrijkste oorzaken van armoede aan te pakken, namelijk de ongelijke machtsverhoudingen tussen de grote internationale spelers en de plaatselijke boeren die op kleine schaal in de wereldhandel verbouwen.
Fairtrade-producten kunnen dit gelijkheidsprobleem aanpakken.
Het Fairtrade-concept is erop gericht de wereldhandel als hefboom voor ontwikkeling te gebruiken, ongelijkheden te verminderen en ervoor te zorgen dat plaatselijke producenten en arbeiders een billijke vergoeding krijgen. Het Fairtrade-concept is veel globaler dan alleen economische perspectieven en ondersteunt ook ethische, sociale en milieuoverwegingen.
Er komen steeds meer Fairtrade-winkels en -verkooppunten in onze steden, zodat niets vandaag de dag meer politieke connotaties heeft dan gewoon genieten van een kopje thee terwijl je de ochtendkrant leest.
Net zoals wij het recht hebben om uiting te geven aan ons dagelijks verzet, in kleine doses, door middel van schijnbaar eenvoudige gebaren, maar met een gevoel van solidariteit met het idee van eerbiediging van de rechten van allen en het opnieuw in evenwicht brengen van de uitwisselingen tussen allen.